רעות אסימיני: מיה ואני

ועוד היה זמן וזמן לאותה בשׂוֹרה.

מחר, ושוב מחר ושוב מחר

בא בפסיעות קטנות מדי יום אל יום

עדֵי אות אחרונה בכתב הימים.

[ וויליאם שייקספיר, מקבת, בתרגום שאול טשרניחובסקי ]

נדמה שבשנה וחצי האחרונות, הזמן החולף נעמד בפנינו כישות של ממש; לעתים האט כדי עצירה מלכת ולעתים האיץ כברכבת הרים, וגם פעולות חיינו ומעשי האמנות שביניהן הואטו והואצו חליפות. מגפת הקורונה איפשרה או הכריחה אותנו להתבונן בדברים, להרחיק אותם מהעיוורון והאוטומטיזם של היומיום ולהכיר בהם, ולו רק לרגעים. 

את הזמן הזה, על קיומו המתעתע, לוכדת רעות אסימיני בגוף העבודות מִיה ואני. כיוצרת רב־תחומית, שחלק מרכזי בעבודתה הוא תגובה מתמדת לאירועי היומיום של החיים, היא החלה ב־15 במרץ 2020, ימי הסגר הראשון במגפת הקורונה, להעלות לדף הפייסבוק שלה יומן רישומים. ההלם הראשוני התחלף בתגובה מתעדת ופנטסטית למציאות החדשה של בידוד וסגר, ריחוק מהסטודיו, שהות אינטנסיבית עם תינוקת בת שנה וחצי וצריכת חדשות מוגברת. 

כל אלה אילצו אותה להתמקד באמצעי הבסיסי של רישום בעיפרון, כדי לבטא באופן יומיומי כמעט את השפעת המצב על התחושות והמחשבות, ובעיקר על יחסיה עם בתה. ברבים מן הרישומים משולבים במעין דיאלוג שרבוטיה הראשוניים של התינוקת, שמהם היא מקבלת השראה. ״גוף הרישומים מתחלק לשניים״, מספרת אסימיני. ״באחד — רישומים שעשיתי לבד, ובשני — רישומים משותפים עם בתי, ללא ידיעתה. הרישומים הרבים ששִרבטה במהלך היום, וההתאהבות האמהית שלי בהם ובה, עוררו בי רצון לפענח את הקווים התמימים שלה ולנסות לתרגם אותם. מדי ערב הייתי יושבת עם ערמת רישומים שלה ומנסה לראות אם אני רואה בהם משהו, כך שהרישום שלי היה המשך של הרישום שלה. הקורונה היא אירוע היסטורי עולמי, אך לי הוא ייזכר גם כאירוע אישי ואינטימי״.

כשבעים מרישומים אלה, שנבחרו לתערוכה — ועוד רבים אחרים, שיצרה בשנה וחצי האחרונות — מתייחסים אמנם לתקופה ומגיבים עליה, אך בה־בעת מציגים התמודדות עם סוגיות רחבות שמתחדדות בעִתות כאלה. הם מפרקים ומרכיבים את הסימביוזה של הקשר ההורי בין אֵם ובתה, ומתחקים אחר הקול הפנימי הבוקע מתוך התפקיד המשולש של האשה, האמנית, האֵם. הטקסטים המלווים את הרישומים, שהופיעו בפייסבוק, מוסיפים רובד נוסף של קיום ופרשנות כאחד: ״אחרי שהלכת לישון״; ״פתאום צצו קווים קצרים״; ״את כלואה ברישום שלך״. 

הרישומים עוסקים באימה ובחרדה, בפחד ובחוסר ודאות, אך במקביל הם מלאים הומור, משחקיוּת ואירוניה עצמית. הרישום הופך לפעולת הישרדות, ומאפשר לאסימיני להתמודד עם קשיי קיום תודעתיים, רגשיים ונפשיים. דרכו היא מְזמנת מפלצות וסיוטים ומאפשרת להם לחולל על הנייר לצד התרחשויות היומיום, שניתקות מזרם השִגרה והופכות למראות משכפלות ומקצינות המערבלות את המציאות.

ובמוקד כל אלה ישנו הרישום עצמו, מנגנוני פעולתו, שבילי התפתחותו, דרכו להוביל את עצמו במעלֶה ההפשטה, בהיגיון פנימי שאינו זקוק להסבר בעודו מגדיר את הדברים ונותן להם צורה. הרישום של אסימיני נע בין גוני האפור הקלאסי לבין צבעוניות מבליחה של פסטלים, ומצביע על אינספור עולמות של השראה — הן מספרי ילדים קלאסיים, דוגמת אלה של מרגרט ווייז־בראון; והן מתולדות האמנות, בין ליאונרדו דה־וינצ׳י לפרנסיסקו גויא ובין אנרי רוסו לפרידה קאלו. בד בבד, הרישום שלה כמו מתבונן ומגלה את עצמו: את היותו לא־מודע ואת היותו ילדי; את היותו הישרדותי ובה־בעת חופשי ומשוחרר מכל כבלי התבונה וההיסטוריה. 

ثمة وقتٌ أنسبُ سيحين لمثل هذا النبأ.

يوم غد، فيوم غد، فيوم غد

كذا يزحف الزمن بحركته البطيئة من يوم إلى آخر

وحتى لآخر كملة في سجلّ الدهر.

[ وليان شكسبير، ليدي مكبث، ترجمة حسين أحمد أمين ]

في العام ونصف العام الماضيين، يبدو أن الوقت الماضي يقف أمامنا ككيان فعليّ، بطيئًا أحيانًا حتى التوقف عن السير وسريعًا أحيانًا مثل قطار الأفعوانية، وحتى نشاطات حياتنا والأعمال الفنّيّة بضمنها تبطء وتسرع على التوالي. جائحة الكورونا أتاحت لنا، أو اضطرتنا إلى التمعّن في الأمور، النئي بها عن العمى وأتمتة الحياة اليومية والاعتراف بها، ولو للحظات.

تأسر ريعوت أسيميني هذا الزمن، وعلى وجوده المُخادع، في منجز أعمال مايا وأنا. كفنّانة متعددة المجالات، الجزء الرئيسيّ من أعمالها هو استجابة لأحداث الحياة اليومية، بدأت في الخامس عشر من آذار 2020، أيام الاغلاق الأولى لجائحة الكورونا، بالنشر من على صحفة الفيسبوك يوميات رسومات. الصدمة الأولية تبدّلت باستجابة توثيقية رائعة لواقع الحجر والاغلاق الجدي، البعد عن الاستوديو، المكوث المكثّف مع رضيعة عمرها عام ونصف واستهلاك متزايد للأخبار.

كل هذه الأمور اضطرتها للتركيز على الوسيلة الأساسية للرسم بقلم الرصاص، من أجل التعبير بشكل شبه يوميّ عن تأثير الوضع الجديد على الأحاسيس والأفكار، وعلى علاقتها مع طفلتها بشكل خاص. ففي العديد من الرسومات نشاهد خربشات أولية للطفلة كنوع من الحوار، والتي تشكل لها مصدر إلهام. ״ يتكون منجز الرسومات من قسمين״، تقول أسيمني. ״في القسم الأول، الرسومات التي عملتها لوحدي، وفي الثاني رسومات مشتركة مع ابنتي، دون علمها. الرسومات العديدة التي خربشتها خلال اليوم، حبي الأمومي لبنتي ولخرابيشها، أيقظت لدي رغبة تأويل خطوطها الساذجة ومحاولة ترجمتها. في كل مساء، كنت أجلس مع كومة من رسوماتها وأحاول أن أجد فيها شيئًا. من هذه الناحية، فإن رسوماتي هي استمرارًا لرسوماتها. الكورونا حدث تاريخيّ عالميّ، لكنني سأذكره كحدث شخصيّ حميميّ״.

حوالي سبعين من تلك الرسومات التي اختيرت لهذا المعرض — والعديد غيرها، مما أنجزته في العام ونصف العام الأخيرين — تتناول تلك الفترة وتستجيب لها، وفي الوقت نفسه، تعرض مواجهة قضايا واسعة تتضح أكثر في مثل تلك الأزمنة. فهي تفكك وتركّب تكافل العلاقات الوالديّة بين الأم والبنت وتتقصى الصوت الباطني المنبثق من الدور الثلاثي للمرأة، الفنّانة، الأم. النصوص المرافقة للرسمات، والتي نُشرت على الفيسبوك، تضيف بعدًا آخر للوجود والتأويل على حد سواء: ״بعد أن خلدتِ للنوم״؛ ״فجأة ظهرت خطوط طويلة״.

تتناول هذه الرسومات الهلع والقلق، الخوف وعدم اليقين، وفي الوقت نفسه مليئة بالفكاهة، واللّعب والسخرية الذاتية. الرسم يتحوّل إلى صراع بقاء، مما يتيح لأسيميني مواجهة صعوبات الحياة الواعية، العاطفية والنفسية. وعن طريقه تستدعي وحوش وكوابيس وتتيح لها الرقص على الورق إلى جانب الأحداث اليومية، المنعتقة من تيار الروتين لتتحوّل إلى مرايا متكررة ومتطرفة تموّه الواقع. 

 في قلب كل هذه الأمور يتواجد الرسم بحد ذاته، آليات عمله، مسارات تطوره، طريقته بتوجيه نفسه إلى درجات التجريد، منطقه الداخلي الذي لا يحتاج إلى شرح بينما يقوم بتحديد الأشياء ومنحها شكلها. تتراوح رسومات أسيميني بين تدرجات اللون الرمادي الكلاسيكي وبين وميض ألوان الباستيل، وتشير إلى ما لا نهاية من عوالم الإلهام — إن كان ذلك من قصص الأطفال الكلاسيكية، مثل مؤلفات مارغريت وايز بروان؛ أو من تاريخ الفن، بين ليناردو دي فينشي وغويا، بين أنري روسو وفريدا كالو. في الوقت نفسه، كأن رسم يتمعن بنفسه ويكتشف ذاته: كونه غير واعيًا وكوني طفولي؛ كونه باقٍ وفي الوقت نفسه طليقًا متحررًا من جميع قيود الإدراك والتاريخ.

— القيّمة: إيرينا غوردون